In gesprek met Edwin Westphal, Yvette van ’t Kruis Marlo Koppenol
Waarom leeft risicomanagement bij de ene gemeente volop terwijl het bij een andere gemeente een dooie letter is. Kan een risicobereidheidsverklaring (risk appetite statement) hierin verandering brengen? Hoe kun je de politiek en de rest van de organisatie samen meer over onzekerheid laten praten?
Risicobereidheid
Tegenwoordig wordt steeds meer de nadruk op de relatie tussen risicobereidheid en besluitvorming gelegd. In de nieuwe COSO wordt er dan ook opvallend veel meer aan strategie en performance gelinkt, risicomanagement hoort bij de eerste lijn. Het mooie hiervan is dat je doelen een duidelijke kleur krijgen. Bij woningbouwcorporaties zijn meerdere voorbeelden van risk appetite statements. Deze geven de organisatie een kader bij het nemen van beslissingen. Hoe zou dit bij gemeenten kunnen werken?
Risicomanagement leeft binnen Zaanstad
Binnen de gemeente Zaanstad wordt risicomanagement breed opgepakt en leeft het zowel bij de politiek als de organisatie. Er wordt over gesproken en over gediscussieerd en daarmee geen speeltje van financiën alleen maar van de hele organisatie.
De gemeente Zaanstad geeft heel duidelijk het belang aan van het expliciet maken van politieke afwegingen. Niet alleen achteraf in een paragraaf maar vooral aan de voorkant.
Zo bestaat er momenteel in Zaanstad een blok met arbeiderswoningen dat de corporatie wil slopen om in plaats daarvan nieuwbouw te creëren. De keuze tussen sloop-nieuwbouw en renovatie is vaak een lastige, omdat er criteria zijn die pleiten voor het één en criteria die pleiten voor het ander. Het college heeft nu een lijst met tiencriteria vastgesteld waarlangs zulke afwegingen voortaan worden gemaakt, waarmee er voor vastgoed-eigenaren en gemeente helderheid is over de toetspunten. Hierdoor kan er gedegen besluitvorming plaatsvinden om te bepalen welke keuze het meeste kwaliteit toevoegt aan de stad.
Er wordt dus daadwerkelijk een inhoudelijke dialoog aangegaan. In dit gesprek probeert Zaanstad vooral te achterhalen waar de beslissing nooit ten koste van mag gaan, op welke gebieden er kortom geen risico’s genomen mogen worden en waar wel. Eigenlijk wordt hier impliciet de risicobereidheid bepaalt alleen dan zonder een integrale structuur.
De risicobereidheid zou dus een structuur kunnen geven in de politieke afweging van dillema’s rond om grote beslissingen. Bijkomend voordeel zou dan zijn dat deze afwegingen/dillema’s meegegeven kunnen worden naar de organisatie. De JA/NEE beslissing wordt dan onderbouwd met de achterliggende motieven en afwegingen.
Doelen versus Rechtmatigheid
Zaanstad vraagt zich verder af hoe compliance en control zich nu werkelijk tot elkaar verhouden. Om maatwerk te leveren kun je bijvoorbeeld heel bewust van je eigen regels afwijken, maar dan ben je niet meer compliant. Als het om rechtmatigheid gaat, bestaat altijd het gevaar dat deze gaat afleiden van de doelstellingen. Binnenkort volgt er weer een rechtmatigheidsverantwoording, in dit licht is het voordeel van risk appetite dat je laat zien dat je niet honderd procent perfect bent. Hoe verantwoord je kortom een stukje onzekerheid?
Een mooi voorbeeld binnen de gemeente is jeugdzorg en WMO. Hier werden de doelen belangrijker gemaakt dan het voldoen aan wet- en regelgeving. De accountant stelde dat gezinnen gebeld moesten worden om te checken of ze zorg hadden ontvangen. Er is vooralsnog de keuze gemaakt om deze extra controlewerkzaamheden niet uit te voeren omdat Zaanstad er voor kiest geen administratieve lastenverzwaring te hebben, men uitgaat van de werking van de ingezette maatregelen en te werken vanuit een basis van vertrouwen.
Geen aparte paragraaf maar koppeling aan opgave gericht werken en paragraaf duurzaamheid
De gemeente Zaanstad is niet voor een aparte paragraaf inzake risicobereidheid. De huidige paragraaf weerstandsvermogen werkt voldoende om het risicobewustzijn binnen de politieken organisatie te vergroten. Bovendien bestaat de kans dat door een verplichting op te leggen dat het weer een kunstje wordt om de accountant tevreden te stellen. Qua wet -en regelgeving zijn der voldoende handvatten om risico-management en -bereidheid vorm te geven.
Wel ziet de gemeente Zaanstad een koppeling tussen opgave gericht werken en risicobereidheid. De onderdelen van risicobereidheid zouden dan een afwegingskader kunnen vormen. Zoals in het voorbeeld kan dan duidelijk worden gemaakt dat doelen soms belangrijker zijn dan 100% rechtmatig zijn.
Als onderdelen van dit afwegingskader zal dan naast financiën, doelbereiking, rechtmatig, imago, vooral ook duurzaamheid in dit kader moeten worden meegenomen. Sterker nog Zaanstad pleit in navolging tot het bedrijfsleven tot een extra paragraaf duurzaamheid.
